Tự truyện của Benjamin Franklin là một trong số hiếm hoi những cuốn sách mình đọc đi đọc lại. Dù bản thảo còn dang dở – chỉ kể chặng đời từ 1706 đến 1757 và chưa kịp bước sang giai đoạn rực rỡ nhất của “cha già dân tộc” Franklin (Founding Fathers, ngang hàng với cả George Washington) – hơn 200 trang ít ỏi ấy vẫn cho ta thấy trọn vẹn quá trình hình thành nhân cách của ông: cách Franklin rèn luyện bản thân, tư duy, chiêm nghiệm, gây dựng các mối quan hệ và từ đó đặt nền móng cho mọi thành tựu sau này.
Xuyên suốt cuốn sách, Benjamin Franklin luôn tôn vinh đức hạnh và sự khôn ngoan. Trong số ấy, chăm chỉ (industry) và cần kiệm (frugality) được ông nhấn mạnh nhất; sở hữu hai đức hạnh này, sớm muộn gì một người cũng sẽ thành công. Franklin gấp bút khi quyển tự truyện mới kế đến giai đoạn ông ngoài năm mươi tuổi, có lẽ do bận nhiều công vụ. Ông chưa kịp kể mình đã thành nhà ngoại giao xuất sắc, liên minh với Pháp, xoay chuyển cục diện chiến tranh giành độc lập giữa Mỹ - Anh, ký Hiệp ước Paris (1783) giúp Anh công nhận Hoa Kỳ độc lập hay một nhà khoa học, táo bạo kéo diều giữa giông bão để khám phá điện. Thế nhưng, qua những trang ông đã viết, ta vẫn thấy hiện lên một “công thức” thành công: lấy đức hạnh làm móng, rồi vun bồi kiến thức, quan hệ và thời cơ trên nền móng ấy. Nhìn lại nửa đời còn lại rực rỡ của ông, ta càng thấm thía giá trị của một “cơ sở nhân cách” vững vàng.
Dưới đây là 13 đức hạnh Franklin đặt ra cho chính mình, mỗi ngày đều tự kiểm điểm và luyện tập:
| # | English (Original) | Tiếng Việt (Dịch) |
|---|---|---|
| 1 | TEMPERANCE – Eat not to dullness; drink not to elevation. | TIẾT ĐỘ/ CHỪNG MỰC – Ăn vừa phải, đừng đến độ mệt lả; uống có chừng, đừng đến độ quay cuồng. |
| 2 | SILENCE – Speak not but what may benefit others or yourself; avoid trifling conversation. | TRẦM LẶNG – Chỉ nói điều có lợi cho người khác hoặc bản thân; tránh chuyện tán gẫu vô bổ. |
| 3 | ORDER – Let all your things have their places; let each part of your business have its time. | NGĂN NẮP/TRẬT TỰ – Mọi vật đúng chỗ; mọi việc đúng giờ. |
| 4 | RESOLUTION – Resolve to perform what you ought; perform without fail what you resolve. | QUYẾT TÂM/CƯƠNG QUYẾT – Quyết làm điều nên làm và đã làm thì làm cho bằng được. |
| 5 | FRUGALITY – Make no expense but to do good to others or yourself; i.e., waste nothing. | TIẾT KIỆM – Không tiêu pha gì khác ngoài những thứ tốt cho bản thân hoặc người khác, không hoang phí bất cứ thứ gì. |
| 6 | INDUSTRY – Lose no time; be always employ’d in something useful; cut off all unnecessary actions. | CHĂM CHỈ – Đừng lãng phí thời gian; luôn bận rộn vào việc hữu ích; loại bỏ mọi hành động thừa. |
| 7 | SINCERITY – Use no hurtful deceit; think innocently and justly, and, if you speak, speak accordingly. | THÀNH THẬT – Không mưu mẹo gây hại; nghĩ ngay thẳng, công bằng và nói đúng điều mình nghĩ. |
| 8 | JUSTICE – Wrong none by doing injuries, or omitting the benefits that are your duty. | CÔNG CHÍNH – Không gây thiệt cho ai, cũng không thoái thác bổn phận mang lại lợi ích cho họ. |
| 9 | MODERATION – Avoid extremes; forbear resenting injuries so much as you think they deserve. | ĐIỀU ĐỘ – Tránh cực đoan; tiết chế sự giận dữ quá mức khi bị tổn hại. |
| 10 | CLEANLINESS – Tolerate no uncleanliness in body, clothes, or habitation. | SẠCH SẼ – Không dung thứ sự nhơ bẩn nơi thân thể, quần áo hay nơi ở. |
| 11 | TRANQUILLITY – Be not disturbed at trifles, or at accidents common or unavoidable. | THẢN NHIÊN – Đừng để xáo động bởi những chuyện vụn vặt, những tai nạn, rủi ro thông thường hoặc bất khả kháng. |
| 12 | CHASTITY – Rarely use venery but for health or offspring; never to dullness, weakness, or the injury of your own or another’s peace or reputation. | TIẾT DỤC – Điều tiết sinh dục, chỉ gần gũi vì sức khoẻ hoặc duy trì nòi giống; không để việc ấy làm hao mòn thân tâm hay tổn hại danh dự bản thân hay người khác. |
| 13 | HUMILITY – Imitate Jesus and Socrates. | KHIÊM NHƯỜNG – Noi gương Đức Giê‑su và Socrates. |
Trong kỷ nguyên tràn ngập thông tin, 13 đức hạnh ấy vẫn nguyên gia trị. Tiết độ - giúp ta tránh lao vào “bữa tiệc nội dung” đến mụ mị; Trầm lặng nhắc ta dừng tay, hít một hơi trước khi gõ phím đối đáp; Trật tự và chăm chỉ giúp ta đương đầu với áp lực công việc chất cao và thành công trong xã hội hiện đại. Tiết kiệm—đức hạnh Franklin luôn khuyên—giúp ta quản lý đồng tiền khôn ngoan, tránh sa đà vào chủ nghĩa tiêu dùng, để dành nguồn lực cho những mục tiêu dài hơi. Nói cách khác, Franklin đã trao cho chúng ta một “cẩm nang sống” vượt thời gian; ta chỉ cần tuỳ cơ áp dụng vào thực tế hôm nay.
Cuốn sách xứng đáng được lật giở nhiều lần. Charlie Munger – nhà đầu tư kiệt xuất, cộng sự không thể thiếu của Warren Buffet – thú nhận năm nào ông cũng đọc lại Tự truyện của Benjamin Franklin. Thậm chí, ông đặt tên cuốn sách duy nhất do chính mình chấp bút là Poor Charlie’s Almanack, lấy cảm hứng từ Poor Richard’s Almanack – tác phẩm rất nổi tiếng của Franklin.
P/S: Nếu bạn quan tâm đến đầu tư tài chính và ngưỡng mộ con người Charlie Munger, Poor Charlie’s Almanack cũng là cuốn nên đọc – ấn phẩm duy nhất Munger trực tiếp chấp bút giữa vô vàn tựa sách viết về ông, đáng tiếc là quyển này chưa được dịch sang tiếng Việt, bạn có thể tìm đọc bản tiếng Anh.